De zoektocht naar het verdronken slot van de Hertog van Gelre

ZEEWOLDE • Ma 26 augustus 2024 | 6:00 • Maandag 26 augustus 2024 | 6:00

De snelle rib-speedboot van Frank Brouwer staat klaar voor vertrek. Aan het roer zit zijn maat John van Nieuwenhuizen. Samen met cameraman Riemer ga ik aan boord. We varen over het Nijkerkernauw in Zeewolde ter hoogte van het Hulkesteinse Bos.

Ergens op de bodem van dit meer zouden de fundamenten moeten liggen van een middeleeuws slot. Verslaggever Arend Dubbelboer probeert de resten te vinden van dit verdronken slot Hulkenstein. De documentaire die hij hier over maakte is dit weekend te zien bij Omroep Flevoland.

Het bos bij Zeewolde is vernoemd naar het verloren geraakte kasteel. Op oude kaarten is de naam nog te vinden. Het kasteel ligt buitendijks aan de Zuiderzee. Vermoedelijk ligt het nu aan wat de rand is van de vaargeul.

Baggerwerkzaamheden
Het vermoeden wordt bevestigd door onderzoek uit de jaren 90. In 1989 wordt de vaargeul in het Nijkerkernauw uitgebaggerd tot plots de machine op verschillende stenen stuit. Het blijken oude rode kloostermoppen te zijn. Deze stenen worden gebruikt voor funderingen. Het werk wordt stilgelegd want direct wordt gedacht aan de restanten van slot Hulkenstein.

De boot vaart naar de locatie waar de onderzoekers van Regionaal Archeologisch Archivering Project (RAAP) in 1992 onderzoek hebben gedaan. In het rapport is te lezen dat duikers het water in zijn gegaan en een dikke muur hebben gevoeld. Aan de hand van hun bevindingen maken de onderzoekers een ruwe schets van hoe de fundering er uit zou zien.

Foto's en filmbeelden zijn er nooit van gemaakt. Ook zijn de restanten nooit opgemeten en is het onbekend hoe groot het verloren slot is.

De verloren ruïne blijft in mysterie gehuld. Met behulp van sonar proberen we de restanten van het slot te vinden. We varen een route langs de coördinaten uit het 35 jaar oude onderzoeksrapport.

Muren op Google Earth
In 2007 ziet een amateurarcheoloog op Google Earth strepen lopen door het water. Volgens hem kan het niet anders dan slot Hulkenstein zijn. Samen met een cameraploeg van de NOS gaat hij naar de waterkant. De duiker gaat het water in, maar zonder succes. Ze vinden niks.

Wij hopen met de boot van Frank en John meer geluk te hebben. De boot is voorzien van sonar. Daarmee scannen we de bodem van het meer.

Al snel ziet Frank de eerste bijzondere strepen over de bodem lopen. Wat het is, kan hij me niet zeggen. Het kan een muur zijn, maar bijvoorbeeld ook een dijkje of omgewoelde grond. We slaan de 'waypoint' op, dat is de exacte gps-locatie. We varen door en vinden nog twee bijzondere plekken in de buurt die onze interesse wekken.

We varen terug naar de aanlegsteiger en halen onze versterking op. Aan boord komen Axel Gunderson en Dick Heijboer. Zij zijn duikers. We varen naar ons eerste punt. De duikers testen de luchtflessen, doen hun zwemvinnen aan en laten zich in het water vallen.

Frank, John, de cameraman en ik blijven aan boord. Er zit niets anders op dan wachten. Tientallen minuten blijven de duikers onder water. Ze struinen de bodem af, maar vinden niks. De oneffenheden op het sonarbeeld blijken veenwandjes te zijn. Je kan je hand er zo insteken, vertelt duiker Axel. Maar een steen, laat staan een muur, vinden de twee duikers niet.

Lees ook: Waarom de hertog van Gelre een vesting bouwde bij Zeewolde

We halen de duikers terug aan boord en varen naar ons tweede GPS-punt. Het is een herhaling van zetten. De duikers gaan het water in, speuren de bodem af en komen zonder ruïne weer boven water. Wederom een veenwand die ons op het verkeerde spoor zet.

Nog één kans hebben we. Met de duikers aan boord, vaart John naar de laatste locatie. Frank gooit het anker uit en de duikers maken zich gereed voor de laatste duik. We zitten al uren op het water en ik twijfel of we wel echt iets gaan vinden. Samen met cameraman Riemer maken we ons op voor weer een flinke tijd wachten.

Rode boei
Tot onze grote verrassing zien we plotseling een rode boei. De duikers komen boven water. "We hebben een muur!", roept Axel naar de boot. "Rode stenen", voegt Dick toe. Het water in de randmeren is ondiep en dus is Axel inmiddels op de muur gaan staan.

De duikers gaan opnieuw onder water. Ze nemen twee losse stenen mee naar boven. Ik hang over de reling van de boot om de twee rode bakstenen aan te pakken. Het slik zit om de stenen heen. Schelpjes zitten er nog aan vast. Ik realiseer me dat ik stenen van ruim 500 jaar oud vast heb. Het kan niet missen dan dat dit Hulkenstein is.

Ik maak foto’s van de stenen en stuur ze door naar maritiem archeoloog Yftinus van Popta. Hij heeft meerdere onderzoeken gedaan in Flevoland naar onder andere scheepswrakken en verdronken dorpen.

De twee duikers zwemmen nog een rondje rondom de gevonden muur. Ze hebben een camera op hun duikbril en maken beelden van de vondst. De muur is een paar meter lang. Het zicht is niet optimaal, maar de contouren van de muur zijn zichtbaar. Ook voelen de twee duikers een hoek in de muur.

Inmeten met GPS
Na een dag op het water weten we het zeker. We moeten nog een keer terug en beter onderzoek doen. Ik bel archeoloog Yftinus op. Hij heeft de foto’s gezien en is direct enthousiast. Met hem bedenken we een plan voor het vervolgonderzoek. Het idee is om opnieuw het water in te gaan en de muur uit te tekenen met een nauwkeurig GPS-systeem.

Een paar weken gaan voorbij, maar dan gaan we toch het water op. De duikers zitten weer klaar. We varen direct naar de locatie waar we de muur gevonden hebben. Axel en Dick maken zich klaar en gaan dan het water in. Yftinus geeft hen uitleg over het inmeten. Hij heeft een stok van circa twee meter lang mee. Bovenop zit een bol met een super nauwkeurig GPS-systeem.

De duikers gaan onder water en zetten de punt van de stok op het begin van de muur. Ze tikken drie keer. Voor ons aan boord is dat het teken om dit punt op te slaan. De bol is met bluetooth verbonden met de computer van archeoloog Yftinus. Vol spanning kijk ik mee en wacht ik af naast de archeoloog.

Dick en Axel gaan langs de muur. Om de x-aantal centimeter wordt een punt gezet. Dan houdt de muur op. De twee duikers zwemmen een stukje verder in de hoop in het verlengde van de rij stenen opnieuw iets te vinden. En met succes.

Op verschillende plekken treffen Axel en Dick stenen aan. Ik kijk mee op het scherm bij Yftinus. Langzaam maar zeker zien we een vierkant van vijftien bij vijftien meter ontstaan. We hebben nu al meer gezien dan de onderzoekers van RAAP in 1992. Maar het houdt nog niet op.

Een nieuwe vondst
Rondom de muren gaan de twee duikers verder met onderzoek. En dan komen ze opnieuw een muur tegen. Buiten het gevonden vierkant ligt dus nog een muur. Ook deze nieuwe vondst wordt ingemeten met gps. Yftinus en ik zijn verbaasd. We gingen er beiden vanuit dat er maar één bouwwerk was.

De duikers klimmen weer aan boord. We varen terug naar de aanlegsteiger. Het onderzoek onder water zit er op. Nu begint het werk achter de computer. Yftinus gaat alle gegevens samenvoegen. De sonarbeelden, meetpunten en de gemaakte videobeelden worden naast elkaar gelegd.

Alle gegevens staan in de computer. De GPS-punten worden gecombineerd met de sonarbeelden en met een zogenoemde 'weerstandskaart' die in de jaren 90 is gemaakt. Dat is een eerste analyse van het gebied na de vondst van de eerste stenen tijdens de baggerwerkzaamheden in 1992. Alles valt op z'n plek.

De contouren van het slot worden zichtbaar. We hebben veel meer muur gevonden dan eigenlijk bekend was over Hulkenstein. De kans is groot dat er nog veel meer te vinden is, maar dat ligt dan net onder het slib.

Indammen en leegpompen
Om er achter te komen wat er allemaal is, zit er maar één ding op. Het liefst wil maritiem archeoloog Van Popta damwanden plaatsen en het zoekgebied leegpompen. Dan kan hij als een landopgraving alles gaan documenteren. Als je iets dieper gaat in de grond, vind je misschien nog meer. Van Popta denkt dan aan afvalkuilen en beerputten. "Dan wordt het echt mooi!"

Archeologisch onderzoek kost veel geld. De maritiem-archeoloog hoopt dan ook dat verschillende partijen rond de tafel gaan zitten. De provincies Flevoland en Gelderland horen daar zeker bij, vindt Van Popta. "Het hoort een beetje bij het cultureel erfgoed van beide provincies. We hebben een unieke vindplaats; een verdronken kasteel. Dat vindt je bijna nergens!"

Met dank aan:
Yftinus van Popta, Frank Brouwer, Axel Gunderson, John van Nieuwenhuizen, Dick Heijboer, Jan de Vries, Jan Schurink, Jan Cozijnsen, Theo Slijkerman & Het Gelders Archief.

Bronnen:
Dooren van, F. (1986) Landschappen van Nijkerk-Arkemheen. Callenbach

Anderson,K & Stavenga T (1992) Anderson,K & Stavenga T. (1992) Weerstandsonderzoek naar kasteel Hulkenstein, (RAAP-Notitie 43)

Gerrit van Scherpenzeel (1517) Inventaris door Gerrit van Scherpenzeel, drost van Veluwe, van het huis Hulkesten, (Gelders Archief 1689.01-0202 )

WhatsApp ons!
Heb jij een tip of verbetering? Stuur de redactie van Omroep Flevoland een bericht op 0320 28 5050 of stuur een mail: rtv@omroepflevoland.nl!