omroep flevoland

Kalverhouderijen die op slot zijn, groenscholen die maatregelen nemen en spanning onder boeren. Nadat mond-en-klauwzeer (MKZ) onlangs in de Duitse deelstaat Brandenburg werd vastgesteld, wordt de gezondheid van boerderijdieren nauwlettend in de gaten gehouden.

Bij veel boeren gaan de gedachten direct terug naar de ingrijpende crisis van 2001, maar bij enkele oudgedienden in Flevoland gaat de herinnering zelfs nog iets verder terug. In de winter van 1983/1984 duikt het virus namelijk plotseling op in Noordoostpolder, bij Nagele.

En hoewel de virusuitbraak toen (landelijk gezien) beperkt bleef, komt de herinnering aan die periode nu zeker terug bij Guus Habets. De oud-agrariër werd destijds als eerste getroffen en moest toezien hoe al zijn dieren werden afgemaakt.

41 jaar terug in de tijd
De nu 77-jarige Guus Habets woont in 1983 met zijn nog jonge gezin aan de Domineesweg tussen Nagele en Urk. In 2025 heeft zijn oudste zoon het boerenbedrijf al lang overgenomen, maar pa Habets is nog altijd vrijwel dagelijks op het erf te vinden. Wat dat betreft kruipt het bloed nog steeds waar het niet gaan kan. Met Omroep Flevoland terugblikken op de MKZ-uitbraak van '83 vindt hij geen probleem.

Toch heeft Habets niet direct door dat het de nu zo gevreesde ziekte is. Als twee dagen later de dierenarts toevallig bij zijn buurman rondloopt, besluit Habets de veearts aan te spreken om toch ook even bij zijn dieren te kijken.

Het vel valt van de tong
"De dierenarts loopt naar de pink toe en steekt zijn hand in de bek. En hij trekt zo het vel van de tong." Door die waarneming komt het hele circus op gang. Er worden bloedmonsters afgenomen bij de dieren. De volgende ochtend is de uitslag binnen en de boodschap is kort maar krachtig: "Het is MKZ!"

MKZ is een besmettelijke virusinfectie die volwassen runderen, herten, geiten, varkens en schapen ernstig ziek maakt. Jonge dieren sterven meestal aan het virus. Het virus kan zich snel verspreiden via speeksel, melk, mest en urine van besmette dieren. Ook kan het doorgegeven worden via mensen en materialen die in contact geweest zijn met besmette dieren. De ziekte is voor dieren zeer besmettelijk, vergelijkbaar met griep bij mensen.

Tijd om na te denken is er nauwelijks voor Habets. Al snel staan de autoriteiten op de stoep en moeten alle niet-ingeënte dieren worden afgemaakt. Dat betekent dat alle pinken en jonge kalfjes en ook de varkens worden gedood.

In die tijd worden de oudere dieren nog jaarlijks ingeënt en daar zaten dan ook geen zieke gevallen tussen, beschrijft de Nagelees. En het idee was dan ook dat die niet per se dood hoefden. Rond de jaarwisseling krijgen de oudere dieren dan zelfs nog een tweede spoed-enting.

Brussel beslist
Maar na de jaarwisseling komt er opnieuw bericht van de autoriteiten. Habets schetst het telefoontje: "Brussel heeft beslist, ook alle ingeënte dieren moeten worden afgemaakt." Daarna gaat het opnieuw snel. "De waarde taxeren. Ben je het er mee eens? Dan komt de veewagen voorgereden en worden de dieren één voor één in de stal afgemaakt."

Habets protesteert niet, hij weet van zijn vader wat de ziekte ook bij oudere dieren kan veroorzaken, en dus accepteert hij de maatregelen. "Wat kun je dan? Het gebeurt gewoon. Ik moest erin berusten en kreeg gelukkig een goede prijs voor de dieren." Habets verliest 30 koeien en jongvee, zo'n twaalf kalveren en rond de honderdzestig varkens.

Daarna volgt een grote schoonmaakbeurt, beschrijft hij. Voer opruimen, de tractoren en de stal ontsmetten. En ook de resterende mest krijgt een grondige behandeling voordat het weer gebruikt mag worden.

Goed inenten en een beetje toeval
Na de boerderij van Habets duikt het virus bij nog vier andere boerderijen in Noordoostpolder op. En ook maakt het de vlucht naar Noord-Holland, naar nog eens twee boerderijen. Maar daar stopt de uitbraak ook weer.

Volgens Habets komt dat omdat er toen dus nog structureel werd ingeënt, waardoor veel minder dieren vatbaar waren voor besmetting. Anderzijds noemt hij het een geluk dat de dierenarts in de week van het eerste ziektegeval bij zijn buurman rondliep.

"Het is toeval dat ik die arts die dag zag, misschien dat ik het anders toch langer had aangekeken." In dat geval had de ziekte zich vermoedelijk een stuk verder kunnen verspreiden, door de vele contacten die de veehouder toen had.

"Voor de quota's keek de overheid naar de hoeveelheid melk die ik tussen 1 april 1983 en 1 april 1984 had geproduceerd. Daarmee werd bepaald hoeveel melk ik de jaren erna mocht verkopen. Maar ik miste natuurlijk tien weken en die hoeveelheid is in al die jaren erna nooit gecompenseerd." Tijdens de MKZ-uitbraak is Habets naar eigen zeggen goed behandeld en begeleid, maar daarna liet het Ministerie van Landbouw volgens hem flinke steken vallen.

Uiteindelijk blijft de Nagelees nog tot 1999 veehouder, voordat hij volledig overstapt op akkerbouw. De MKZ-crisis van 2001 maakt hij dus vanuit een hele andere rol mee.

Emoties tijdens crisis in 2001
De heftige emoties die die uitbraak met zich meebrengt, herkent Habets maar deels vanuit zijn eigen situatie uit '83/'84. Tijdens de ruiming van de dieren van de familie Habets zorgen hij en zijn vrouw ervoor dat de kinderen bij familie zijn. Daardoor krijgen zijn dochter en zonen maar weinig van mee van de verdrietige gebeurtenis.

"Pas in 2001 kwam bij mijn kinderen het besef dat ze hetzelfde hadden meegemaakt in 1983." In 2001 verzetten hele gemeenschappen, waaronder veel boerenkinderen, zich tegen het rigoureuze ruimingsbeleid. De autoriteiten ruimden in dat jaar 300.000 dieren. In Flevoland hoeven dat jaar uiteindelijk geen dieren (preventief) geruimd te worden.

De woede van toen over met name de gezonde dieren die uit voorzorg dood moeten, begrijpt Habets wel. "Iedereen gaat er anders mee om, en in twintig jaar tijd verandert de maatschappij ook. Ik heb het in ieder geval van me af kunnen laten glijden en kan me niks verwijten. Ik had ook zieke dieren op de boerderij dus er moest toen wel iets gebeuren."

Habets heeft een les voor de veehouders van nu: "Wees scherp op de symptomen, want de besmettelijkheid gaat zo snel." Hij besluit door de hoop uit te spreken dat MKZ dit keer buiten de landsgrenzen blijft.