omroep flevoland

Medewerkers van het groenonderhoud in Dronten vonden in 2022 metaalresten in het Van Veldhuizenbos. Deze week bleek dat het ging om restanten van een Britse bommenwerper uit de Tweede Wereldoorlog. Hoe kun je na zoveel jaar nog met zekerheid vaststellen dat de brokken metaal van zo'n bommenwerper komen? Wat komt er bij het onderzoek naar zo'n vondst allemaal kijken? En hoe weet je om welk vliegtuigtype het gaat?

De afgelopen jaren zijn al vaker vliegtuigwrakken en restanten ervan opgegraven in Flevoland. Tussen 1940 en 1945 zijn ruim 6.000 vliegtuigen boven Nederland neergestort. Daarvan zijn ook tientallen neergestort in het IJsselmeer, omdat veel toestellen naar en van nazi-Duitsland over het IJsselmeer vlogen.

Meeste wrakken al geborgen
Tijdens de drooglegging van Oostelijk en Zuidelijk Flevoland verschenen tientallen vliegtuigwrakken op de kleibodem. De meeste vliegtuigen zijn tijdens de oorlog en daarna al geruimd, onder meer onder leiding van bergingsofficier Gerrit Zwanenburg.

"Dat oude metaal bracht geld op."

Het metaal van de vliegtuigen kwam in de jaren '50 goed van pas. "In het begin van de jaren '50 was er een groot tekort aan metaal omdat de Korea-oorlog toen woedde", vertelt Coen Cornelissen, Stafofficier Vliegtuigberging bij de Koninklijke Luchtmacht. Hij is betrokken bij de berging van de resten in Dronten en bij andere bergingen. "Dat oude metaal bracht geld op."

Resten van een vliegtuig op de bodem van het IJsselmeer, nabij Horst (1968):

Rijksdienst voor de IJsselmeerpolders

Via Het Flevolands Archief

Een gedeelte van de vliegtuigresten is tijdens de oorlog en ook daarna geruimd, maar nog altijd komen tijdens bouwwerkzaamheden - of zoals in Dronten bij ploegwerkzaamheden - vliegtuigdelen naar boven.

Metaalresten

Ministerie van Defensie

Protocol
Als er mogelijke vliegtuigresten worden gevonden, heeft de gemeente daar nu een speciaal protocol voor dat gevolgd moet worden. Toen de resten in Dronten werden gevonden, hebben de plantsoenmedewerkers die daar aan het werk waren de politie en de gemeente erbij gehaald. Vervolgens werd de commandant van het Logistiek Centrum Woensdrecht getipt.

De tip komt uiteindelijk op het bureau van Cornelissen terecht. Hij gaat dan naar de gemeente toe. Dat gebeurde ook in Dronten. Dan wordt er gekeken wat er gevonden is en wat voor resten het precies zijn. "En in dit geval waren dat inderdaad vliegtuigresten."

Coen bij berging in Friesland

Coen Cornelissen

"Die detectie hebben we uitgevoerd met de explosieven opruimingsdienst", zegt Cornelissen. "En toen bleek dat daar meer in de grond zit." Het ging niet om een volledig vliegtuig, maar om de resten ervan.

Ook zat er een hoop ijzerhoudend materiaal bij. "Aangezien er op dat stuk grond ook allerlei bomscherven zijn gevonden, wordt dat hele gebied verdacht van munitie. Daarom staan er nu (in Dronten, red.) ook hekken omheen."

Maar welk vliegtuig is het?
Naast metaalresten van het vliegtuig werden in Dronten ook bomscherven en munitie gevonden. Daarnaast was er een staafwiel omhoog geploegd. Voor Cornelissen was het duidelijk: dit waren restanten van een oorlogsvliegtuig. "Dan komt meteen de vervolgvraag: welk vliegtuig is het dan?" zegt hij.

Niet ver van de plek van de nieuwe vondst staat een crashpaal. In Dronten is een monumentenroute opgericht die langs de crashlocaties van diverse oorlogsvliegtuigen loopt.

Crashpaal 1

Die resten werden in 1959 gevonden. Het ging om een geschutskoepel van een Britse Avro Lancaster, die waarschijnlijk op 26 juni 1943 terugkeerde van een bombardement op Gelsenkirchen. Ook vond men toen stoffelijke resten van mensen in de koepel. Deze zijn als 'Unknown Airmen' begraven op de militaire begraafplaats Jonkersbos in Nijmegen.

Hoe zie je dat het een Lancaster is?
Omdat de restanten in de buurt van crashpaal 1 werden gevonden, is het volgens Cornelissen wel zeker dat de resten die nu zijn gevonden, onderdeel zijn van hetzelfde vliegtuig als waarvan de geschutskoepel in 1959 werd gevonden. "Dat durf ik wel te stellen", zegt hij.

Onderzoek moet uitwijzen of het echt om hetzelfde vliegtuig gaat. "Dus ja, we kunnen zeggen: het is een Engels vliegtuig", concludeert Cornelissen. "Ja, het is een bommenwerper. Ja, het is een Avro Lancaster, zo ver zijn we."

Niet iedereen kan de resten direct als onderdelen van een vliegtuig herkennen. Toch zijn er onderdelen die typerend zijn voor een Lancaster. Door zijn kennis kon Cornelissen bijvoorbeeld heel duidelijk aan het staafwiel zien dat de restanten in Dronten van een Lancaster afkwamen.

"Het staafwiel dat gevonden is - althans het rubber ervan - dat heeft alleen een Lancaster zo", zegt hij. In het midden van de band zit een specifieke geul. Ook is de maatvoering anders dan bij andere vliegtuigen.

De gevonden band

Ministerie van Defensie

Een overvliegende Lancaster tijdens Dodenherdenking in Dronten:

Zo wordt er gezocht naar kleine plaatjes of persoonlijke bezittingen tussen de resten waar misschien nog een naam op staat. Ook wordt er gezocht naar de motornummers. Die zijn namelijk ook geregistreerd.

"Als je dat soort dingen vindt, dan pas kan ik zeggen: dat is dit en dit serial number, dat is dat en dat vliegtuig en daar zat die en die bemanning in." Dan pas weet hij ook wat er met de bemanning gebeurd is.

Lees ook: Resten Britse bommenwerper gevonden in bos Dronten, vindplaats afgezet vanwege explosiegevaar

Veiligheid
Vanwege de vondst en de veiligheid is het gebied in het Van Veldhuizenbos inmiddels afgezet met hekken. Jaarlijks gebeuren er volgens Cornelissen nog altijd ongelukken in Nederland en België door ontploffende munitie uit de Eerste en Tweede Wereldoorlog.

"Ik zeg altijd: Wees vertrouwd met munitie, maar vertrouw het nooit", zegt Cornelissen. "Blijf er gewoon vanaf, markeer het voorwerp en waarschuw de politie. Die haalt de echte experts erbij: de Explosieven Opruimingsdienst (EODD) van Defensie."

"Wees vertrouwd met munitie, maar vertrouw het nooit."

In een vliegtuig zit naast munitie nog veel meer materiaal dat gevaren met zich mee kan brengen. Dat moet door een gespecialiseerde aannemer weggehaald worden. "Dan moet je denken aan radioactiviteit van vliegtuigmeters (radium 226) olie, (hechtgebonden) asbest, allemaal dat soort zaken."

Daarom is het volgens de Stafofficier ook belangrijk dat mensen er echt weg blijven. De grond staat inmiddels ook onder toezicht. "We doen dat voor de mensen zelf, dus blijf er gewoon weg."

Locatie is afgezet

Aan de berging van vliegtuigen werken verschillende mensen mee, zoals medewerkers van de Vliegtuigbergingsdienst en de Stralingsdienst van de Koninklijke Luchtmacht en de Explosieven Opruimingsdienst uit Soesterberg.

Als er ook stoffelijke resten bij de wrakken worden gevonden, werken er ook mensen mee uit het team Bergings- en Identificatiedienst Koninklijke Luchtmacht. Ook wordt er altijd een aannemer ingeschakeld die gespecialiseerd is in het opsporen van ontplofbare oorlogsresten.

Hoelang het duurt voordat het duidelijk is welk vliegtuig het precies was en wie de bemanning was, verschilt per situatie. "Een hoop is bekend, maar niet alles."

Lancaster tijdens Dodenherdenking